Diagnoza wrodzonej choroby metabolicznej – chorobę można szybko zidentyfikować dzięki badaniom genetycznym

Diag­noza choro­by meta­bol­icznej oznacza konkretne określe­nie, jakie zaburzenia meta­bol­iczne wys­tąpiły u pac­jen­ta. Same objawy nie wystar­czą, by ziden­ty­fikować typ choro­by meta­bol­icznej. Dopiero na pod­staw­ie diag­nozy lekarz może wdrożyć praw­idłowe lecze­nie. Kluc­zową rolę w tym pro­ce­sie odgry­wa­ją bada­nia genetyczne.

Diag­noza choro­by meta­bol­icznej – co warto wiedzieć na ten temat:

1. Diag­noza choro­by meta­bol­icznej – jak się ją stawia?
2. Diag­noza choro­by meta­bol­icznej powin­na opier­ać się o wyni­ki badań genetycznych
3. Diag­noza choro­by meta­bol­icznej – jakie objawy mogą wskazy­wać na wrod­zone zaburzenia metaboliczne?
4. Diag­noza choro­by meta­bol­icznej jest waż­na także w kon­tekś­cie szczepień profilaktycznych
5. Diag­noza choro­by meta­bol­icznej – lecze­nie chorób metabolicznych

🍎 Diagnoza choroby metabolicznej – jak się ją stawia?

Wrod­zone choro­by meta­bol­iczne to gru­pa około 600 chorób gene­ty­cznych, które mogą dłu­go rozwi­jać się bezob­ja­wowo. Mimo że nowo nar­o­d­zony maluch będzie miał praw­idłowe wyni­ki w skali Apgar i w ciągu kilku pier­wszych miesię­cy lub nawet lat nic nie będzie wskazy­wać na prob­le­my ze zdrowiem, w jego orga­nizmie może się rozwi­jać niebez­pieczne schorze­nie. Powikła­nia nielec­zonych chorób meta­bol­icznych są bard­zo poważne – schorzenia te są odpowiedzialne za uszkodzenia w układzie ner­wowych i mogą odpowiadać za ata­ki padacz­ki, wywołać śpiączkę lub nawet doprowadz­ić do ciężkiej niepełnosprawnoś­ci umysłowej oraz fizycznej.

Diag­noza choro­by meta­bol­icznej ma na celu ziden­ty­fikowanie dokład­nego typu schorzenia meta­bol­icznego. Wykonu­je się ją w dwóch sytu­ac­jach – po zauważe­niu niepoko­ją­cych objawów lub przy pode­jrze­niu choro­by meta­bol­icznej (np. na pod­staw­ie wywiadu rodzin­nego). Dopiero na pod­staw­ie diag­nozy lekarz może wprowadz­ić u małego pac­jen­ta praw­idłowe leczenie.

🍎 Diagnoza choroby metabolicznej powinna opierać się o wyniki badań genetycznych

Diag­noza choro­by meta­bol­icznej zaczy­na się częs­to od badań kierunk­owych. Są to bada­nia bio­chemiczne wykony­wane z krwi i moczu. Bada­nia te jed­nak nie zawsze są wymierne – z ich pomocą nie da się wyk­luczyć wszys­t­kich znanych chorób meta­bol­icznych ani też poz­nać bezpośred­niej przy­czyny wrod­zonych zaburzeń metab­o­liz­mu, czyli zmi­an w genach. Dodatkowe ograniczenia to fakt, iż poziom sub­stancji chemicznych w orga­nizmie może się wahać pod wpły­wem różnych czyn­ników i tym  samym – fałs­zować wyni­ki bada­nia bio­chemicznego. Z tego też powodu, przy pode­jrze­niu choro­by meta­bol­icznej, powin­ny być wykony­wane przede wszys­tkim bada­nia genetyczne.

Diag­noza choro­by meta­bol­icznej za pomocą badań DNA pozwala szy­bko zwery­fikować pode­jrze­nie choro­by meta­bol­icznej. Możli­woś­ci współczes­nej gene­ty­ki są bard­zo duże – na pod­staw­ie jed­nej małej prób­ki krwi (kilku kro­pel na spec­jal­nej bibułce) i badań wykony­wanych tech­nologią NGS (Sek­wencjonowanie Najnowszej Gen­er­acji) moż­na zwery­fikować ryzyko roz­wo­ju wszys­t­kich znanych wrod­zonych chorób metabolicznych.

Bada­nia takie jak np. test WES (najsz­er­sze badanie DNA wyko­rzys­tu­jące tech­nologię NGS) pozwala­ją na przeskanowanie genów pac­jen­ta pod kątem wszys­t­kich mutacji związanych z choroba­mi meta­bol­iczny­mi. Wynik bada­nia gene­ty­cznego jest ważny przez całe życie i moż­na go inter­pre­tować wielokrot­nie w przyszłoś­ci. Jeśli u pac­jen­ta pojaw­ią się w przyszłoś­ci nowe objawy lub medy­cy­na odkry­je inną mutację odpowiedzial­ną za daną chorobę, lekarz może w opar­ciu o tę wiedzę poprawnie zdi­ag­no­zować schorzenie.

Badanie WES wykonu­je się także w celu ziden­ty­fikowa­nia innych chorób gene­ty­cznych – na życze­nie pac­jen­ta na wyniku może się pojaw­ić raport doty­czą­cy wszys­t­kich wykry­tych schorzeń, a nie tylko chorób meta­bol­icznych. Test jest pomo­cy w diagnostyce:

• objawów ze spek­trum autyzmu;
• padaczek i innych zaburzeń neurologicznych;
• zaburzeń związanych z ukła­dem immunologicznym;
• gene­ty­cznie uwarunk­owanych prob­lemów ortopedycznych;
• cech dys­mor­fii
• i wielu innych przy­padłoś­ci o podłożu genetycznym.

🍎 Diagnoza choroby metabolicznej – jakie objawy mogą wskazywać na wrodzone zaburzenia metaboliczne?

Skąd wiado­mo, czy u dziec­ka lub oso­by dorosłej koniecz­na jest diag­noza choro­by meta­bol­icznej? Początkowe objawy chorób meta­bol­icznych mogą być bard­zo niespecy­ficzne, mogą się one pojaw­ić bard­zo późno, np. w wieku kilku lat.

U chorego mogą wystąpić:

• drgaw­ki;
• nad­mier­na sen­ność lub nawet śpiączka;
• prob­le­my żołądkowo-jelitowe;
• zaburzenia napię­cia mięśniowego;
• zaburzenia roz­wo­ju intelek­tu­al­nego (w tym także objawy ze spek­trum autyz­mu i zespołu Aspergera).

Wykrycie choro­by meta­bol­icznej na etapie pier­wszych objawów, np. już w wieku noworod­kowym lub niemowlę­cym daje szan­sę na zatrzy­manie choro­by. Częs­to możli­we jest nawet cofnię­cie niek­tórych objawów.

🍎 Diagnoza choroby metabolicznej jest ważna także w kontekście szczepień profilaktycznych

Choro­by meta­bol­iczne mogą się ujaw­ni­ać pod wpły­wem spoży­wa­nia konkret­nych pro­duk­tów, których orga­nizm chorego nie potrafi metab­o­li­zować. W przy­pad­ku pac­jen­tów z fruk­tozemią jest to fruk­toza, nato­mi­ast chorzy na feny­loke­tonurię nie mogą przyj­mować artykułów spoży­w­czych oraz pro­duk­tów leczniczych zaw­ier­a­ją­cych aspar­tam i fenyloalaninę.

Objawy chorób meta­bol­icznych może nasil­ić także sil­ny bodziec dla orga­niz­mu, taki jak wyso­ka gorącz­ka w prze­biegu infekcji lub szczepi­e­nie. Wiedza o genie choro­by meta­bol­icznej pozwala rodz­i­com  i lekar­zowi odpowied­nio przy­go­tować chorego do poda­nia szczepi­enia. Diag­noza choro­by meta­bol­icznej ma więc na celu również uniknię­cie cięż­kich objawów, które mogą być mylone z niepożą­danym odczynem poszczepiennym.

🍎 Diagnoza choroby metabolicznej – leczenie chorób metabolicznych

Gdy zostanie już postaw­iona diag­noza wrod­zonej choro­by meta­bol­icznej, moż­na wdrożyć odpowied­nie lecze­nie. W więk­szoś­ci przy­pad­ków opiera się ono na indy­wid­u­al­nie dobranej, restryk­cyjnej diecie elim­i­na­cyjnej. Przykład­owo, u pac­jen­ta z fruk­tozemię należy wye­lim­i­nować z diety cuki­er – fruk­tozę. Nie powinien on spoży­wać owoców oraz niek­tórych warzyw.

Niek­tóre choro­by meta­bol­iczne mogą wyma­gać suple­men­tacji. Dobrym przykła­dem jest niedobór kar­ni­tyny. Pac­jent z tą chorobą meta­bol­iczną powinien przyj­mować suple­men­ty z kar­ni­tyną. Dzię­ki temu jego rozwój będzie prze­b­ie­gał normalnie.

Bada­nia gene­ty­czne są nieza­stą­pi­one u pac­jen­tów, u których wys­tępu­ją zróżni­cow­ane i niespecy­ficzne objawy. Dzię­ki nim moż­na wyz­naczyć odpowied­nią dla danego przy­pad­ku ścieżkę diag­nos­ty­czną. Badanie WES, dzię­ki temu, że anal­izu­je wszys­tkie geny jed­nocześnie, to najszyb­szy sposób na znalezie­nie przy­czyny choro­by w genach. Dzię­ki wyko­na­niu tes­tu gene­ty­cznego pac­jent nie musi prze­chodz­ić przez tzw. odyse­ję diag­nos­ty­czną. Test warto wykon­ać zarówno u dzieci z pier­wszy­mi objawa­mi lub pode­jrze­niem wrod­zonej choro­by meta­bol­icznej (np. u dzieci, u których w rodzinie zdi­ag­no­zowano wrod­zoną chorobę meta­bol­iczną), jak i u zdrowego noworod­ka – jako badanie pro­fi­lak­ty­czne. Dzię­ki temu rodz­ice zysku­ją szan­sę na wyprzedze­nie objawów choro­by i ura­towanie roz­wo­ju swo­jej pociechy.

Wśród dostęp­nych badań WES na wyróżnie­nie zasługu­je badanie WES COMPLEX. Jest to innowac­ja na rynku badań gene­ty­cznych, które dzię­ki swo­je­mu zakre­sowi zmieniło pode­jś­cie do diag­nos­ty­ki chorób meta­bol­icznych i neurodegeneracyjnych.