Etiologia autyzmu – jakie są przyczyny zaburzeń u dziecka?

Eti­olo­gia autyz­mu wskazu­je, że na pojaw­ie­nie się tego zaburzenia ma wpływ wiele czyn­ników, które mogą się ze sobą łączyć. Naukow­cy zaj­mu­ją stanowisko, że nie ma jed­nej prostej przy­czyny powodu­jącej wys­tąpi­e­nie objawów ze spek­trum autyz­mu, jed­nak sza­cu­je się, że u 1/3 pac­jen­tów przy­czy­na leży w genach. By uniknąć długiego pro­ce­su diag­nos­ty­cznego, zale­ca się przeprowadzanie spec­jal­isty­cznych badań gene­ty­cznych autyz­mu, których wynik daje pod­stawę do wprowadzenia skutecznego leczenia.

Spis treś­ci:

Eti­olo­gia autyz­mu – jakie czyn­ni­ki wpły­wa­ją na rozwój zaburzenia?

Autyzm – eti­olo­gia przyp­isu­je ważną rolę genom

Feny­loke­tonuria  — gene­ty­cz­na przy­czy­na autyzmu

Kar­i­o­typ moleku­larny – jed­no z pod­sta­wowych badań w kierunku autyzmu

Bada­nia gene­ty­czne stosowane w diag­nozie autyzmu

Etiologia autyzmu – jakie czynniki wpływają na rozwój zaburzenia?

Eti­olo­gia autyz­mu wyróż­nia kil­ka grup czyn­ników, które mogą powodować rozwój zaburzenia. Są to czyn­ni­ki ciążowe i około­porodowe, czyn­ni­ki środowiskowe, czyn­ni­ki gene­ty­czne. Autyzm jest zaburze­niem, do którego dochodzi na skutek błędów w funkcjonowa­niu układu ner­wowego i mózgu. Częs­to ma wie­loczyn­nikowe podłoże, więc do  tych niepraw­idłowoś­ci może dojść w wyniku wza­jem­nego odd­zi­ały­wa­nia  kilku przyczyn.

Czyn­ni­ki ciążowe i około­porodowe to kom­p­likac­je w prze­biegu ciąży, choro­by czy infekc­je, które prze­była mat­ka, jak również uszkodzenia układu ner­wowego, np. w wyniku niedotle­nienia pod­czas porodu.

Czyn­ni­ki środowiskowe to m.in. spoży­wanie wysoko przetwor­zonej żywnoś­ci oraz kon­ser­wan­tów, ekspozy­c­ja na zbyt duże zanieczyszcze­nie powi­etrza, jak i póź­na decyz­ja o rodzicielstwie.

Czyn­ni­ki gene­ty­czne to wiele chorób  gene­ty­cznych, w tym choro­by meta­bol­iczne (np. feny­loke­tonuria, homo­cystynuria), stward­nie­nie guzowate, różnego rodza­ju zespoły zaburzeń (np. zespół Ret­ta, Soto­sa).

Ta gru­pa czyn­ników ma szczególne znacze­nie, gdyż uważa się, że nieko­rzystne zmi­any w genach są odpowiedzialne za co najm­niej 1/3 przy­pad­ków autyzmu.

Autyzm – etiologia przypisuje ważną rolę genom

Eti­olo­gia autyz­mu przyp­isu­je duże znacze­niem podłożu gene­ty­czne­mu, gdyż bada­nia pokazu­ją, że  u pon­ad 35% dzieci dotknię­tych tym zaburze­niem, jego przy­czynę rozpoz­nano w błę­dach zapisanych w genach.

Choro­by monogenowe pow­sta­ją na skutek niepraw­idłowoś­ci w poje­dynczych genach. Sza­cunkowo mogą stanow­ić przy­czynę schorzenia nawet u 10 % chorych. Źródłem autyz­mu jest np.  zespół łam­li­wego chro­mo­so­mu X (rozwi­ja się w wyniku mutacji w genie FMR1), zespół Ret­ta (rozwi­ja się w wyniku mutacji w genie MECP2).

Autyzm według eti­ologii może rozwi­jać się w wyniku zmi­any licz­by kopii (CNV). Doprowadza to do uszkodzenia białek, które wpły­wa­ją na rozwój układu ner­wowego. Mutac­je te nie są odziedz­ic­zone po rodz­i­cach – pow­sta­ją spon­tan­icznie w trak­cie podzi­ału komórkowego. Rozpoz­nano już kilka­dziesiąt genów, w których taka zmi­ana może skutkować roz­wo­jem autyzmu.

Choro­by meta­bol­iczne to kole­j­na bard­zo sze­ro­ka gru­pa zaburzeń, która odpowia­da za rozwój objawów ze spek­trum autyz­mu. Są dziedz­ic­zone po rodz­i­cach, którzy mogą być tylko jej nosi­ciela­mi, a sami nie mają objawów. W przy­pad­ku, gdy choro­ba rozwinie się u dziec­ka, jego orga­nizm nie jest w stanie przetworzyć niek­tórych sub­stancji z poży­wienia. Gro­madzą się w komórkach i w efek­cie prowadzą do ich uszkodzenia. Na ich negaty­wne dzi­ałanie szczegól­nie narażony jest mózg i układ ner­wowy. Zniek­sz­tałce­nia te rozwi­ja­ją się na poziomie komórek, więc nie są możli­we do wykrycia w trak­cie badań neurologicznych.

Zaburzenia roz­wo­ju intelek­tu­al­nego, które są objawa­mi autyz­mu, mogą stanow­ić jeden z pier­wszych symp­tomów choro­by meta­bol­icznej u dziec­ka takiej jak feny­loke­tonuria. Brak jej rozpoz­na­nia i leczenia to poważne zagroże­nie dla zdrowia dziecka.

Fenyloketonuria — genetyczna przyczyna autyzmu

Feny­loke­tonuria to meta­bol­icz­na choro­ba gene­ty­cz­na, która pole­ga na niewłaś­ci­wej przemi­an­ie jed­nego z aminok­wasów – feny­loalaniny. Oso­ba nią dotknię­ta nie ma wystar­cza­jącej iloś­ci enzy­mu, który jest wyma­gany do zachodzenia praw­idłowych reakcji, utrzy­mu­ją­cych odpowied­nie stęże­nia feny­loalaniny we krwi i tkankach. Prowadzi to do zatru­cia, a następ­nie uszkodzenia mózgu.

Objawy tej choro­by wys­tępu­ją od około 3 miesią­ca życia. Zal­icza­my do nich m.in. zahamowanie roz­wo­ju, upośledze­nie umysłowe, zaburzenia zachowa­nia, zabur­zone napię­cie mięśniowe, prob­le­my z kon­cen­tracją, drgaw­ki, objawy padacz­ki u dziec­ka, wymio­ty, wysypki.

Feny­loke­tonuria możli­wa jest do wykrycia już w cza­sie badań pre­na­tal­nych, za pomocą amniop­unkcji, biop­sji kos­mów­ki i anal­izy DNA dziec­ka. Gdy maluch przyjdzie na świat, sto­su­je się testy prze­siewowe noworod­ków. Jed­nak mogą przed­staw­ić fałszy­wy wynik, dlat­ego zale­ca się wyko­nanie badań gene­ty­cznych noworod­ka, jed­noz­nacznie wyk­lucza­ją­cych lub potwierdza­ją­cych chorobę.

Kariotyp molekularny – jedno z podstawowych badań w kierunku autyzmu

Kar­i­o­typ moleku­larny  (badanie mikro­macierzy) jest badaniem na autyzm, pole­ga­ją­cym na anal­izie wszys­t­kich chro­mo­somów pod kątem mikrod­elecji i mikrodu­p­likacji, które mogą stanow­ić przy­czynę zaburzenia. Zmi­any te pole­ga­ją na powiela­niu mate­ri­ału gene­ty­cznego lub brakach w tym materiale.

Badanie kar­i­o­ty­pu moleku­larnego opiera się na tech­nologii NGS, czyli Sek­wencjonowa­niu Najnowszej Gen­er­acji, więc rapor­tu­je o wszys­t­kich poz­nanych mutac­jach, które mogą być przy­czyną wys­tąpi­enia autyz­mu. Zale­cane jest do wyko­na­nia nawet przy­pad­ku, gdy wynik klasy­cznego bada­nia kar­i­o­ty­pu nie wykazał niepraw­idłowoś­ci, gdyż jego dokład­ność jest znacznie więk­sza i pozwala ziden­ty­fikować dużo mniejsze zmiany.

Z tego wzglę­du, że gene­ty­czne powody autyz­mu mogą być bard­zo różnorodne, u dzieci z objawa­mi tego zaburzenia warto posz­erzyć diag­nos­tykę o badanie FRAX, badanie pan­eli autysty­cznych lub kom­plek­sowe, całoś­ciowe badanie WES.

Badania genetyczne stosowane w diagnozie autyzmu

Badanie pan­eli autysty­cznych to anal­iza 224 genów, które według eti­ologii autyz­mu mogą prowadz­ić do roz­wo­ju zaburzenia.

Badanie FRAX  zaj­mu­je się anal­izą w kierunku łam­li­wego chro­mo­so­mu X, która daje możli­wość wykrycia mutacji w genie FMR1, odpowiedzial­nych za pojaw­ie­nie się autyzmu.

Badanie WES jest najsz­er­szym badaniem gene­ty­cznym w kierunku autyz­mu, gdyż anal­izu­je zmi­any we wszys­t­kich genach (około 23 000). Jego wynik przekazu­je bard­zo rzetelne i szczegółowe infor­ma­c­je o mutac­jach, które mogą być źródłem prob­lemów zdrowot­nych. Wys­tępu­je w wer­sji STANDARD, która zaj­mu­je się kon­trolą częś­ci genów nazwanej ekson­a­mi, oraz w wer­sji WES PREMIUM, która dodatkowo sprawdza pozostałą część genów – introny.

Badanie WES jest możli­we do rozsz­erzenia o badanie FRAX, zakres bada­nia mikro­macierzy z wyższą czułoś­cią od stan­dar­d­owego bada­nia (kon­tro­la zmi­an CNV). Wyko­nanie u dziec­ka z objawa­mi autyz­mu  kom­plek­sowego bada­nia gene­ty­cznego umożli­wia (w krótkim cza­sie) poz­nanie przy­czyny zaburzenia i wdroże­nie skutecznego leczenia.

Przeczy­taj też:

Bada­nia na odporność

Bada­nia gene­ty­czne noworodka

Badanie WES cena