Choroba Canavan – objawy, diagnostyka, leczenie

Choro­ba Cana­van (zwyrod­nie­nie gąbcza­ste układu ner­wowego, leukody­s­trofia gąbcza­s­ta, Cana­van-van Bogaer­ta-Bertran­da) jest bard­zo rzad­ką dziedz­iczną chorobą gene­ty­czną. Ataku­je układ ner­wowy dziec­ka, doprowadza­jąc do stop­niowego zwyrod­nienia isto­ty białej i szarej w mózgu. Charak­teryzu­je ją przede wszys­tkim obniże­nie sprawnoś­ci ruchowej i intelek­tu­al­nej o różnym stop­niu nasilenia.

Schorze­nie swo­ją nazwę zawdz­ięcza amerykańskiej lekarce i neu­ropsy­chol­o­gowi Myrtelle May Cana­van, która opisała je jako pier­wsza w 1931 roku.

Choroba Canavan – co ją powoduje?

Choro­ba Cana­van należy do grupy tzw. leukody­s­trofii. To rzad­kie, postępu­jące, meta­bol­iczne zaburzenia gene­ty­czne, które mogą upośledz­ić funkcjonowanie mózgu, rdzenia krę­gowego i ner­wów obwodowych.

Choro­ba Cana­van wiąże się z niedo­borem N‑acetyloaspartazy. Enzym ten ma za zadanie rozłożyć kwas N‑acety­lo-L-asparagi­nowy (NAA) – sub­stancję wys­tępu­jącą głównie w komórkach ner­wowych mózgu. Nie do koń­ca wiado­mo, jaką rolę w orga­nizmie pełni ten kwas. Naukow­cy przy­puszcza­ją jed­nak, że uczest­niczy on w pro­dukcji osłonek mieli­nowych lub odpowia­da za trans­port cząsteczek wody na zewnątrz neuronów.

Jed­nak z powodu mutacji w jed­nym z genów zlokali­zowanych na chro­mo­somie 17 – genie ASPA – akty­wność enzy­mu spa­da, uniemożli­wia­jąc praw­idłowy rozkład kwa­su N‑acety­lo-L-asparagi­nowego. Kwas odkła­da się w mózgu w sporych iloś­ci­ach i poważnie go uszkadza (przede wszys­tkim istotę białą). Nad­mi­ar NAA niszczy również osłon­ki mieli­nowe – struk­tu­ry pełniące funkcję ochron­ną oraz uspraw­ni­a­jące prze­wodze­nie impul­sów nerwowych.

Choro­ba Cana­van dziedz­ic­zona jest w sposób auto­so­ma­l­ny recesy­wny. Oznacza to, że aby wys­tąpiła u dziec­ka, jeden i dru­gi rodz­ic musi posi­adać uszkod­zony gen, a potem musi jeszcze przekazać go potomst­wu. Schorze­nie wys­tępu­je na całym świecie, częś­ciej stwierdza się je jed­nak u Żydów aszkenazyjskich.

Ciekawy artykuł: Bada­nia DNA i ich rola we współczes­nej medycynie

Dziecko na początku rozwija się normalnie – przełom następuje po kilku miesiącach od narodzin…

Dziecko dotknięte chorobą Cana­van przez pier­wsze kil­ka miesię­cy swo­jego życia wyda­je się rozwi­jać zupełnie nor­mal­nie. Ok. 3–5 miesią­ca po nar­o­dz­i­nach moż­na już jed­nak dostrzec pier­wsze zaburzenia roz­wo­ju malucha.

Opóźnie­nie doty­czy przede wszys­tkim roz­wo­ju moto­rycznego – dziecko nie przewraca się, nie kon­trolu­je ruchów głowy, nie siedzi bez pod­par­cia, a później również nie chodzi samodziel­nie. Typowe dla tego schorzenia jest również słabe napię­cie mięśni lub niedowłady spasty­czne oraz wielkogłowie. Pon­ad­to mogą pojaw­ić się napady padaczkowe, prob­le­my z zaśnię­ciem, prob­le­my z karmie­niem, refluks żołąd­kowo-przełykowy, wymio­ty oraz zwyrod­nie­nie bar­wnikowe siatkówki.

Trze­ba jed­nak pamię­tać, że objawy choro­by mogą być różne w zależnoś­ci od tego, z którą postacią choro­by mamy do czynienia. A są ich dwie: ciężką, o wczes­nym początku, oraz łagod­ną, która ujaw­nia się u dzieci, młodzieży, a nawet dorosłych.

To może Cię zain­tere­sować: Wady cewy ner­wowej – jak może­my chronić przed nimi nasze dziecko

Choroba Canavan – jak jest rozpoznawana?

Diag­nos­ty­ka opiera się na obserwacji objawów wys­tępu­ją­cych u dziec­ka. W celu potwierdzenia choro­by sprawdza się również stęże­nie kwa­su N‑acety­lo-L-asparagi­nowego w moczu, we krwi, w płynie móz­gow-rdzeniowym oraz w tkance móz­gowej. Niedobór enzy­mu N‑acetyloaspartazy może pon­ad­to hodowla fibrob­lastów, czyli komórek tkan­ki łącznej. Ist­nieje też możli­wość rozpoz­na­nia choro­by Cana­van jeszcze na etapie pre­na­tal­nym za pomocą anal­izy płynu owod­niowego lub biop­s­ja tro­foblas­tu oraz dostęp­nych w Polsce badań gene­ty­cznych. Zadaniem tych ostat­nich jest oczy­wiś­cie wykrycie mutacji w genie ASPA.

Jak leczy się chorobę Canavan

Lecze­nie choro­by Cana­van powin­no być ukierunk­owane na łagodze­nie objawów wys­tępu­ją­cych u dziec­ka. Wczes­na inter­wenc­ja obe­j­mu­ją­ca m.in. inten­sy­wną reha­bil­i­tację może popraw­ić ogólne funkcjonowanie dziec­ka. W przy­pad­ku wys­tępowa­nia drgawek ulgę przynoszą zwyk­le leki prze­ci­w­dr­gawkowe.

Choro­by Cana­van, podob­nie jak więk­szoś­ci chorób gene­ty­cznych, nie jesteśmy jeszcze w stanie leczyć przy­czynowo. Może­my jedynie łagodz­ić jej objawy. Obiecu­jącą metodą leczenia wyda­je się ter­apia genowa. Nieste­ty w dal­szym ciągu zna­j­du­je się ona w fazie eksperymentalnej.

Choro­ba Cana­van daje różne rokowanie — w zależnoś­ci od stop­nia nasile­nia objawów. Dłu­gość życia dzieci dotknię­tych ciężką postacią leukody­s­trofii gąbcza­stej wynosi zwyk­le ok. 10 lat, cza­sem więcej. Postać lek­ka daje dobre rokowa­nia, a dłu­gość życia dziec­ka nie musi odb­ie­gać od przeciętnej.

Źródła:

[1] https://ghr.nlm.nih.gov/condition/canavan-disease
[2] https://rarediseases.org/rare-diseases/canavan-disease/
[3] https://www.orpha.net/data/patho/PL/ChorobaCanavan-PLplAbs8.pdf
[4] K. Zia­ja, Choro­ba Cana­van, https://chorobyrzadkie.blogspot.com/2017/01/choroba-canavan.html [dostęp: 25.10.2018 r.].

 

Autor: Natalia Jeziors­ka – redak­tor medyczny
Zdję­cie: © Oksana Kuzmina/ 123rf/com